In Schalkhaar is de katholieke kerk ook na Hemelvaart springlevend. Kerken lopen leeg, maar in het Overijsselse Schalkhaar hebben ze de kerksluiting weten te voorkomen met een protestactie. ‘Het is onze taak er te zijn voor de zwakkeren.’ Dat het evangelie hier nog verspreid wordt, is een wederopstanding op zich.

door Pieter Hotse Smit – 18 mei 2023 – De Volkskrant

De laatste woorden van Jezus hebben hun uitwerking op het dorpje Schalkhaar niet gemist. 39 dagen na zijn wederopstanding verzekert de zoon van God zijn discipelen dat de Heilige Geest zal helpen met het verspreiden van het evangelie ‘tot aan de uiteinden van de aarde’. ‘Na deze woorden werd Hij ten aanschouwen van hen omhooggeheven en een wolk onttrok Hem aan hun ogen’, leest de priester donderdag voor uit de bijbel over Jezus’ Hemelvaart. Het tafereel staat in de R.K. Nicolaaskerk in Schalkhaar rechts achter hem afgebeeld in glas in lood.

‘Protest’
Dat het evangelie deze Hemelvaartsdag, maar ook de komende jaren nog wordt verspreid in het Overijsselse Schalkhaar, is een wederopstanding op zich. Net als in tal van andere katholieke kerkgemeenten besloot de parochie rond Deventer een paar jaar geleden dat meerdere kerkgebouwen moesten sluiten. Om twee stadskerken open te houden, moesten er – bij gebrek aan geld, kerkgangers en priesters – één aan de rand van Deventer en vier in omliggende dorpen (Wijhe, Boerhaar, Lettele, Schalkhaar) worden geofferd.

Gaat niet gebeuren, daar was Annemarie Bouwman (71) van de Nicolaaskerk heilig van overtuigd. Samen met andere vrijwilligers kwam ze in verzet tegen de plannen. ‘Protest’, stond op een goed moment te lezen op een spandoek voor de kerk. ‘Bestuurlijk geen moraal, jullie plukken onze kerk en gemeenschap kaal!’ Bouwman, die donderdag als gastvrouw de circa tachtig kerkgangers ontvangt, verzamelde in het dorp met zesduizend inwoners 1.400 handtekeningen voor het openhouden van de kerk uit 1895.

Hein Pieper (60) uit Schalkhaar verwoordt voorafgaand aan de eucharistieviering wat meer kerkgangers voelen. ‘Haal je dit weg, dan ben je het verband in het dorp kwijt.’ De 93-jarige Albert Scholten uit het naastgelegen Diepenveen geeft, leunend op zijn wandelstok, nog een reden. ‘Het is lekker makkelijk, in Deventer kan ik mijn auto niet goed kwijt, hier wel.’

Ontmoetingsplek
Twintig jaar geleden waren in Nederland nog bijna 1.800 katholieke kerken in gebruik als gebedshuis. Inmiddels zijn dit er minder dan 1.300, blijkt uit cijfers van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Protestantse kerkgangers zijn wat trouwer, en kunnen nog in ongeveer tweeduizend gebouwen terecht, maar ook daar lopen de aantallen terug. In het hele land heeft ontkerkelijking ervoor gezorgd dat een kwart van de kerkgebouwen inmiddels is ingericht als restaurant, popzaal, bibliotheek of een andere non-religieuze plek.

Bouwman snapt dat de situatie op sommige plekken onhoudbaar is, maar met een financieel gezonde kerk, een groot vrijwilligersbestand (300) en de meeste kerkgangers (2.152) in de omtrek, was daarvan in Schalkhaar geen sprake. Het gebrek aan priester werd bovendien al opgevangen door ‘lekenvoorgangers’ in te zetten.

Met de parochie volgden lange gesprekken over het belang van deze centrale plek in het dorp. Het zou nog meer een ontmoetingsplek worden. Met rommelmarkten, een kerstmarkt in samenwerking met de middenstand, vrijwilligersfeesten, barbecues op het kerkplein, de dodenherdenking op 4 mei.

Verlossing
De parochie raakte overtuigd en anderhalf jaar na de doodverklaring was daar vorige zomer het verlossende woord: de Nicolaaskerk hoeft toch niet dicht per 2025. Als klapstuk van de wederopstanding opent over enige tijd het dorpshuis in de pastorie van de kerk. Tot blijdschap van Rick Ganzeboer (30), met op zijn arm zijn 1-jarige baby Bakita. Vooral voor zijn vrouw, voor wie de plek ‘heel belangrijk’ is geworden sinds haar komst vanuit Kenia twee jaar geleden. ‘We zijn hier getrouwd, hier kennen mensen haar, heeft ze iets opgebouwd.’

De katholieke kerk lijkt volgens Bouwman de eigen ondergang over zichzelf af te willen roepen. Met een kardinaal Eijk, die met zijn boek van vorig jaar over huwelijk en seksualiteit ‘niet aanvoelt waar mensen in deze tijd mee worstelen’. Ook legt hij volgens haar ‘te veel nadruk op de eucharistie’, het belangrijkste sacrament van de katholieke kerk, waarbij gelovigen God bedanken dat zij na de dood – net als Jezus op Hemelvaartsdag – door God worden opgenomen.

‘Gelovigen zijn er genoeg, maar ze haken af als het te theoretisch wordt’, zegt Bouwman. ‘Mensen hebben nog steeds behoefte aan richting, spiritualiteit.’ En: ‘Het is onze taak er te zijn voor de zwakkeren.’

‘Mooi meegenomen’
De zwakkeren zijn bijvoorbeeld ‘al die oudjes’ waar Bouwman over spreekt. Trouwe kerkgangers die in coronatijd op zondag de deur niet uit mochten, zaten thuis te verpieteren en moesten nota bene op een dinsdagochtend in de krant lezen dat hun kerk ging verdwijnen. ‘Waar is dan je empathisch vermogen?’, vraagt Bouwman zich af. Parochievoorzitter Ronald Cornelisse reageerde de afgelopen dagen niet op een verzoek om zijn afwegingen toe te lichten.

Het is allemaal geweest, zegt Bouwman, die nu ‘positief vooruit wil kijken’. ‘Niet mopperen op de parochie’, sommeert ze zichzelf. Achter in de kerk kruipt voor haar voeten baby Bakita, voor wie ze een Nijntje-knuffel heeft klaarliggen.

Na de dienst is er koffie en thee met koekjes, wat niet gebruikelijk is na kerkdiensten. De kerk doet het voor mensen als Mieke Hauptmeijer (76). Elke zondag combineert ze de dienst met een bezoekje aan haar ouders op het kerkhof. De schuchtere dame vindt het ‘mooi meegenomen’ dat ze daarna als alleenstaande vrouw nog even kan blijven hangen voor koffie. ‘Dan spreek ik nog eens iemand.’

Kerkgangers, jong en oud, komen graag in de Nicolaaskerk.
Beeld Marcel van den Bergh / de Volkskrant